Roman Uitzicht, eerste 4 hoofdstukken

Synopsis Uitzicht

 

Davids moeder is een architecte, die zich vanaf de neoliberale jaren tachtig ontwikkelt tot een foute vastgoedtycoon die er alles voor overheeft om haar megalomane architectonische ideeën te realiseren.

Als haar Amsterdamse vastgoedbedrijf op het dieptepunt van de schuldencrisis in 2012 failliet gaat, reist David terug naar het dorp waar hij is opgegroeid om een laatste opdracht uit te voeren voor zijn moeder. Hij heeft daarvoor een enveloppe gekregen met een rouwadvertentie, een ontwerp van een grafsteen, tienduizend euro en een foto van een broche.

Onderweg naar het dorp van zijn jeugd wordt David geconfronteerd met zijn verleden, zijn moeders frauduleuze vastgoedpraktijken en zijn eigen rol daarin. Waarom verhuisden ze destijds van de ene op de andere dag van het Limburgse dorp naar Amsterdam? Had de plotselinge breuk met zijn vriendin Myrthe iets te maken met de ambities van zijn moeder? Hoe wist zij hem zover te krijgen zijn vader een poot uit te draaien? En waarom kon ze al die tijd ongestoord haar gang gaan?

Als David aankomt op de plek van bestemming wordt hem duidelijk dat zijn moeder alles en iedereen opslokte, inclusief hemzelf, en dat het dorp waar hij zo vaak aan heeft teruggedacht niet meer bestaat.

 

Hoofdstuk 1

‘Mam?’

De deur naar het souterrain staat wagenwijd open. Als een hond die niet wil daal ik de trap af. Halverwege houd ik stil. Rondom de lege architectentafel zie ik platgetrapte maquettes liggen, gescheurde pentekeningen en grote hoeveelheden bruine kantoorkoffiebekertjes. Overal hangen volgekrabbelde gele notitievelletjes, aan de muren, de Pastoe kasten, de grijze harmonicalampen, het espressoapparaat, de spiegel boven het mini-aanrecht, de traptreden waar ik op sta. Pennen, potloden, linialen, passers, nietmachines, theezakjes, suikerklontjes, zijn als snoep uit een zak rondgestrooid over de mintgroene gietbetonnen vloer. In de donkerste hoek van haar werkkamer is er van boeken en bakstenen een soort hut gebouwd.

‘Machteld?’ Geen antwoord. Geen geluid. Alleen het heiende hart in mijn keel.

 

In de woonkamer adem ik weer. Vier dagen heb ik al niets van haar gehoord. In de tuin, naast een berg wit uitgeslagen bladeren ligt haar kat, als een bevroren theedoek op het gerijpte gazon.

Ik moet weg hier. Snel check ik nog de slaapkamers boven. Niets. De trap weer af. In de gang glijdt mijn hand routinematig mijn binnenzak in. Ja, hij zit er nog, de enveloppe die mijn moeder mij vier dagen geleden gaf. In de gangspiegel zie ik mijzelf staan. Mijn nette pak, mijn stropdas, mijn wollen trenchcoat, maskerade van een volger. Naast de spiegel hangen foto’s van gebouwen, natuurlijk, alleen maar van gebouwen, haar gebouwen. En op één foto staat zij, Machteld, verheven boven de stad. Verscholen achter haar been, een klein kind, een geknakte bloem met de blik naar beneden gericht.

 

Hoofdstuk 2

Bovenop dat hoge gebouw stonden we. Ik was drie of vier jaar oud, het waaide net zo hard als ik rilde. Plotseling tilde mijn moeder mij op tot boven haar hoofd. De graaiende wind sloeg jankend in mijn gezicht. Ik kneep mijn ogen stijf dicht, trapte woest in de lucht en gilde dat ze mij neer moest zetten.

‘Kijk dan,’ schreeuwde ze en tilde mij nog een klein stukje hoger. ‘Wat een meesterlijk bouwwerk. Wat een uitzicht. Wat een diepte. David, ik wil dat je kijkt. Kijk!’ Ik opende mijn prikkende ogen. Een miniatuurwereld trok duizelingwekkend hard aan mij. Mijn buik draaide. Mijn adem, mijn benen, mijn nek, alles verstijfde. Klappertandend en hyperventilerend als een te kleine luchtbedpomp werd ik door mijn moeder terug op eigen benen gezet.

 

Hoofdstuk 3

Struikelend over de post stap ik naar buiten. Als iemand die sluipschutters vermoedt check ik de straat. Een grijze zwangere lucht hangt boven mij zwaar over tijd te zijn. In mijn broekzak een nijdige telefoon.

‘Met David,’ fluister ik.

Aan de andere kant geruis van een snelweg. ‘Met wie zegt u?’

‘Met David. Geels, ben jij dat?’

‘Ja jongen, Geels hier, luister. De hele toko is failliet verklaard. Het ging niet meer.’ Ik weet niets te zeggen tegen de man die mijn baas is en eigenlijk ook niet. Als een hert dat iets hoort kijk ik om mij heen. ‘Daaf, zijn we er nog? … Jongen, luister,’ zijn zware stem ligt afgemat en diep in zijn schorre keel, ‘we moeten iedereen laten gaan. Klote crisis. Klote Immo Vastgoed. We staan allemaal op straat. Daaf? Daaf, heb jij nog wat van haar gehoord?’

‘Waar zitten jullie, Geels?’

‘Ik zit in mijn auto, jongen. De rest is naar de stamkroeg. Ga er ook maar heen. Misschien weten zij ondertussen al meer … David?’

‘Ik weet het niet, Geels … Geels?’

Geen contact. Een stroom warm ingepakte fietsers trekt aan mij voorbij in de schemer.

 

Hijgend val ik het makelaarscafé binnen. Het ruikt naar natte kleren hier. De stemmen van mijn collega’s verstommen. Iedereen kijkt naar mij. Kees, grommend, loopt op mij af.

‘Wat kom je hier doen?’ Kees nota bene, met wie ik voor het eerst in mijn leven een Amsterdams café bezocht. ‘Jij, jij hebt dus het gore lef je hier te laten zien. Jouw moeder heeft de boel het faillissement ingeduwd. Jij wist het allemaal, jij, jij.’

Misselijk, alsof ik boven een emmer zweef, kijk ik naar de vloer van het café. Iemand duwt tegen mij aan. Het voelt weer alsof ik op het schoolplein sta. Met waterballonknieën laat ik het gebeuren. Ik neem ze niks kwalijk. Ik kan misschien beter gaan. Zoekend naar een houding klim ik op de barkruk, die net als ik verloren in het café staat.

‘Trek je waffel open, David. Jij weet van de vork en de steel.’ Als een troep wolven staan de pakken om mij heen, Kees, Chiel, al mijn andere collega’s. Ik had hier nooit moeten komen. Ongemakkelijk pluk ik aan de kraag van mijn overhemd.

‘Oké, ik, jongens. Ik weet niets. Ik weet geeneens, ik, ik kwam om te vragen of jullie misschien al wat meer weten, of jullie iets van haar hebben gehoord.’ Ik denk aan mijn moeder die ons op sleeptouw heeft genomen. Langzaam rijs ik, rechten mijn schouders. Ik wil zeggen dat het niet anders is. Dat voor enkel het ophangen van te koop borden je niet betaald kan worden. Dat ze moeten schakelen, de tering naar de nering moeten zetten, zoals onze voorouders dat deden in de tulpencrisis. Maar als een koord slijm zuig ik mijn woorden terug in mijn mond, bijna had ik net zo geklonken als Machteld. Als een strandbal waar de lucht uitloopt zak ik weer in elkaar.

Harm, die tot nu toe stil voor zich uit heeft zitten staren, springt op. Met zijn tengere lichaam, gehuld in diepblauw op maat, loopt hij driftig op mij af. Een priemend vingertje tegen mijn schouder. ‘Jij wil weten of je moeder iets van zich heeft laten horen? Jij wil weten of je moeder de moeite heeft genomen iemand van ons te bellen? Wij waren jarenlang de werkhorzels van je moeder en wisten nergens van. En nu heb jij het gore lef om ons te vragen naar mevrouw? Ze is ervantussen, en jij weet het. De enige die alles kan weten ben jij!’ Zijn neus om de paar seconden ophalend staat hij blazend voor mij. Met een Zinadin-Zidaanse kopstoot beukt hij tegen mijn borst. De kruk knalt achter mij op de grond, ikzelf blijf hinkelend nog net overeind. ‘Jij kwam in Amsterdam als een naïef, eenzaam kikkervisje. Wij hebben jou geholpen, maar jij hebt ons in de bek van een haai gedreven. Weet je wel hoe besmet wij zijn?’ Zijn puisterige wangen bollen bij iedere ademstoot. ‘En heb je enig idee hoeveel ze ons nog aan bonussen schuldig is?’

‘Veel kan dat niet zijn,’ mompel ik, maar realiseer direct dat er vanaf begin vorig jaar nog een aantal panden verkocht zijn, dat het swappen van huurders in het begin best goed ging en dat er zelfs afgelopen januari nog een groot pand is verkocht aan een pensioenfonds, waar mijn moeder altijd dik mee was. Harm’s ogen tranen van woede. Dan gooit hij de inhoud van zijn vaasje in mijn gezicht en haalt uit. Geschreeuw om mij heen, mijn hoofd veert naar links, ik veeg mijn ogen droog, word omvergeduwd en klap met mijn kop op de plakkerige vloer. Een punt van zijn schoen tussen mijn ribben, ik krimp ineen als een slak in het zout.

Chiel en Kees duwen Harm naar achteren. Gebogen, ook van de pijn, loop ik naar buiten. Sneeuw maakt alles minder goed zichtbaar. Duizelig plof ik neer op een bankje. Een giftig fantoommes wrikt in mijn ribbenkast, dwingt mij tot bedaren. Ik sluit mijn ogen en denk aan het dorp, de plek waar ik naar terug moet, tenminste, als ik doe wat mijn moeder mij opgedragen heeft, de laatste keer dat ik haar sprak.

 

Hoofdstuk 4

Vanachter de schuifpui keek ik hoe Lei schommelend op zijn tractor naar beneden tufte, de löss omploegend van de heuvel waar het dorp tegenaan lag. Lei was een van de twee boeren van het dorp, en de vader van Myrthe. Myrthe en ik zaten in hetzelfde klaslokaal, zij rechts, in groep 6 en ik links, in groep 5. De boerderij van Lei lag onder aan de berg, aan de andere kant van de beek, waar het Hollands vlak was. Rondom zijn boerderij liepen de koeien; als het maar even kon, stonden ze al buiten. Achter zijn weilanden liep het spoor, waar twee keer in het half uur een trein overheen raasde. Daarachter lagen akkerlanden en een drukke weg. Daarna begon de stad.

In de gang rinkelde de telefoon. Larissa, de oppas aan huis sinds mijn vader niet meer thuis wilde wonen, nam op. ‘Mamie on the telefoon!’

Wat zou er zijn? Mijn moeder belde mij nooit. Ik schuifelde naar de gang, klom op de hoge telefoonstoel en duwde met kloppend hart de telefoon tegen mijn oor. De rubberen knopjes in de hoorn duwden tegen mijn kaak. Een rits piepende geluidjes volgde.

‘David! Wat doe je daar allemaal.’

‘Sorry mama.’

‘David, luister. De snelheidsduivel uit Canada gaat straks vlammen in een symbolisch architectonisch decor. Ik moet nog wat dingen afmaken en dan vlieg ik naar huis om de voorbeschouwing te bekijken van deze doodsstrijd. Doe je zo de deur voor mij open? Je zult het straks wel zien. Het is een prachtig architectonisch decor.’

‘Wat is er, mama? Gaat het goed?’ Maar het contact was al verbroken. Duivel? Doodsstrijd? Kippenvel stond op mijn armen. Ik klom van de stoel af en ging op de wc zitten, er kwam niets. Ik hupte van de bril en stapte op het krukje onder het fonteintje. Handen wassend keek ik in de spiegel naar de grote ronde appel op mijn trui. Heel soms zag ik er een glimlachend gezicht in. Nu niet. Met natte vingers kamde ik mijn springende blonde haar terug naar voren. Ik liep de gang op en ging met een telefoonboek op mijn hoofd tegen de kindermeetlat staan. Eén meter zevenentwintig en zes millimeter. Sinds mijn achtste verjaardag, afgelopen augustus, was ik een dikke millimeter gegroeid. Ik zette alle schoenen onder de kapstok netjes naast elkaar. Bij de massiefhouten voordeur luisterde ik verkrampt of mijn moeder kwam aanrijden. Uren leek het te duren en een razende honger stampte in mijn buik.

Eindelijk, daar was ze. De handrem werd strak aangetrokken. Ik wachtte op het geluid van haar hakken, maar er gebeurde niks. Spiekend trok ik de zware deur een klein beetje open. Door de kier zag ik haar staan. Haar nette pumps blonken in de nazomerzon, die ook schitterde in haar pilotenbril. Ze zwaaide. Ik kreeg een kleur. Moest ik naar haar toekomen? Frank, haar kat, glipte langs mij en rende naar haar toe. ‘Kom dan!’ Ze duwde haar leren schoudertas naar achteren, trok haar witte blouse recht en spreidde haar armen. ‘Kom dan. Kom op! Eén twee …,’ haar stem snerpte door de straat. Ik negeerde de duivels en de doodstrijd en rende op mijn sokken op haar af. Moest ik in haar armen springen? Eén meter voor haar lieten mijn voeten de grond maar los en ik plofte in haar armen. Krakend begon rondjes te draaien, maar steeds sneller. Ik gooide mijn hoofd naar achteren. De spanning was weg. De wolken en de lucht daaromheen draaiden met mij mee. Opeens trok ze haar handen van mijn rug af. In paniek sloeg ik mijn armen om haar nek heen en drukte mijn gezicht in haar hals. Bloesem rook ik, en zweet. Ik zakte naar beneden. Ze bleef doordraaien. De toppen van mijn vingers scheurden de hals van haar witte blouse. Ze duwde mij van zich af en ik viel. Met stevige passen liep ze naar binnen. Met haar ene hand hield ze haar gescheurde blouse bijeen, met de andere liet ze de deur tegen de stopper knallen. Duizelig en met rode wangen de pijn verbijtend volgde ik haar.

Binnen zat ze al op de bank voor de TV met een bord Hongaarse spaghetti op schoot. De grote zwarte afstandsbediening in haar linkerhand. Met een vork in haar rechterhand slurpte ze pasta naar binnen.

‘Nou. Pak een bord en ga zitten.’ Nooit aten we voor de TV. Nooit keken we samen naar de TV. ‘Kijk nou. Die elegantie van dat stadion. Een architectonische perfectie, geïnspireerd op de porseleinen vazen van het Joseon Koninkrijk dat nog steeds voortleeft in onze moderne tijd. Kijk nou!’ haar vork prikte in de lucht, ‘daar vindt morgen de race van de eeuw plaats.’

Ik zat nog niet of de kat nestelde zich tussen ons in. De staart van het beest zwiepte tegen mijn knie aan en maakte van de bloeddruppeltjes een rode streep.

Tribunes voor misschien wel honderdduizend mensen rezen richting hemel. Een vrouw wierp een speer door de lucht. ‘David, het project dat mama gaat ontwikkelen gaat door. Alle vergunningen zijn binnen! Veel kopers zijn geïnteresseerd in de prachtige huizen die ik heb ontworpen. Alles gaat door!’ Ik onderdrukte een opkomend gapen. Het was bedtijd geweest. Mijn buik voelde koud aan, precies het tegenovergestelde van mijn knieën. Mijn moeder ging rechtop zitten en zette haar wijnglas op het bijzettafeltje. Een blinkend steentje in haar oor schitterende. Over haar rechte schouders viel goudkleurig haar glimmend uiteen.

‘Wat kijk je naar me, David?’ Ze draaide zich abrupt naar mij toe. Met een rood hoofd keek ik weer naar het televisiescherm. ‘Morgenvroeg gaan jij en ik naar Ben Johnson kijken. Om zes uur staan we op.’

Met haar dienblad liep ze naar de keuken. Haar hakken tikten op de tegels. Het espressoapparaat ronkte. Ik zette mijn dienblad op het aanrecht naast haar. Met een kop koffie in haar hand keek ze mij aan. Over de witte blouse, die leek op de blouse die ik kapotgetrokken had, droeg ze een wit jasje met een opstaande puntkraag. Ik moest denken aan de moeder van sneeuwwitje, en aan sneeuwwitje zelf.

‘Wat kom je doen? Ik moet aan het werk.’ Ze had haar tekenspullen en een aantal ordners al uitgestald op de keukentafel.

Ik tilde mijn been op en hield mijn hand voorzichtig onder de pijnlijke knie. ‘Ik wil graag gaan slapen mam en morgen wil ik liever niet vroeg opstaan als je dat goed vindt. Ik ben best wel moe.’

 

De volgende ochtend schudde ze mij wild door elkaar heen. Een opgewonden stem drong amper tot mij door.

‘Wat is er,’ kreunde ik.

‘Kom je nest uit. De race van de eeuw gaat zo beginnen!’

Boven mij zweefden planeten door de kamer. Mijn bed was een spaceshuttle. In gedachten vloog ik regelmatig naar de maan. Nu niet. Ik draaide mij om en probeerde verder te slapen. Opgetogen tv-stemmen drongen mijn zintuigen binnen maar verstomden weer.

‘David. Nu komen! Ik wil dat je komt. Nu.’ De slaap met mijn knuisten uit mijn ogen wrijvend strompelde ik op de televisiegeluiden af. Op het scherm was het stadion te zien. De 100 meter drong het tot mij door. De race.

Mijn moeder zat op het puntje van de bank in een lichtblauwe badjas aan en trok geagiteerd met haar hoofd nu ik voor het beeld langs slofte. Vaak had ze nette broeken aan, heel soms een rok, maar nooit een slobberjas. Ik hoopte dat die Ben snel klaar zou zijn. Rillend sloeg ik een tv-dekentje om mij heen.

‘Kijk, daar komen ze.’ Als stieren wandelden ze onderkoeld het stadion in. Geen duivels. Geen vuur. Juichende toeschouwers. Ook mijn moeder juichte. De trainingspakken gingen uit.

‘Voor wie ben jij eigenlijk?’ vroeg ik ingehouden gapend.

Ze fronste haar wenkbrauwen. ‘Wat denk je zelf? Voor die nicht Lewis zeker, met z’n glimmende beentjes en z’n blokhoofd.’ Weer rilde ik. Een kleine gedrongen man in een rood bouwvakkershemdje en een hoog opgesneden rood sportbroekje kwam in beeld.

‘Ben Johnson!’ schreeuwde de commentator.

Mijn moeder loerde naar het scherm zoals haar kat naar een vogel. ‘Ben the Man. Pakken wat je pakken kunt,’ siste ze.

De stadionspeaker schreeuwde: ‘Carl Lewisssssss.’ Het stadion ontplofte.

‘Ja ja,’ mompelde ze.

‘Beèèèèèn Johnson!’ Nu gingen haar armen wild de lucht in.

‘Kijk nou’. Terwijl Lewis een paar testsprintjes maakte, stond de rode duivel stil voor zich uit te kijken, de leegte in. ‘Een raket die ieder moment de lucht in kan vliegen.’ Mijn moeder keek alsof ze met een tekening bezig was van een of ander nog te bouwen huis: gespannen, opgewonden en blij tegelijk. Opeens zette ze mijn onderarm in de fik en trok mij naar zich toe. ‘Hier gaat het om, David, om deze beestachtige werkelijkheid. Der Mensch. Oog in oog voor het wereldpubliek, in een arena van architectonische wereldklasse. Ieder een kogel in het geweer, tien passen, omdraaien en kabeng!’ Het liefst wilde ik nu naar mijn kamer rennen, alleen zijn. Onverstoord ging ze door met die vileine stem van haar. ‘Of verder terug, de prehistorie, de knuppel, het bloed. Het zwakke dat stof wordt, het sterke dat overleeft, zichtbaar blijft. In ieder van ons, David, zit de geselecteerde mens die diep in zich het verlangen koestert om te overleven, te domineren, gezien te worden, te blijven bestaan. Honderd meter sprint voor het snelste ras. Wie is de snelste en wie de langzaamste – niks daartussenin. The winner takes all. De miljoenen en de onsterflijkheid.’

‘Mag ik alsjeblief naar de wc, mam?’

Ze greep mijn bovenbeen en duwde mij terug op de bank. ‘Kijken jij.’

‘Ze gaan de startblokken in.’ Luipaarden met gekromde ruggen. De vuurspuwende ogen van de man voor wie mijn moeder was keken mij aan. Het hangertje aan het gouden kettinkje rondom diens brede nek een pendule.

‘Kabeng!’ Als pijltjes uit een pijltjesbuis schoten ze uit de startblokken. Twee mannen. En nog zes anderen.

‘Ben Johnson in het rood, door een bazooka afgeschoten.’

‘Gaan!’ schreeuwde mijn moeder. ‘Come on!’ Spetters speeksel werden gekatapulteerd in de richting van de TV. Haar wenkbrauwen zakten naar standje oorlog. Haar kaken bewogen mee met haar mond, haar schreeuwen, haar vloeken.

‘Ze zijn op de helft,’ rauste de commentator, die nauwelijks boven het lawaai van mijn moeder uitkwam.

‘Rennen verdomme.’ Ze slaat naar de TV. ‘Kill ‘m, die verwijfde hond! Hier heb je het voor gedaan, hier heb je je helemaal voor volgepompt. Sneller Ben, godverdomme sneller!’ Ik wilde achter de bank kruipen.

‘Daar komt Lewis,’ krijste de commentator.

‘Lewis komt niet. Maak hem af Beeennn.’ Alsof ze een epileptische aanval had stond ze voor de bank, tot ze plotseling ontspande. Ze straalde. ‘Je hebt hem jongen, je hebt hem!’

 

Maandagochtend keken bange ogen mij vanaf de voorpagina van de krant aan. De man voor wie mijn was, als een boef afgevoerd. Hoezo moest juist hij naar de gevangenis? Larissa stond bij de deur met mijn lunchtrommel al in haar hand. Geklak van haar tong spoorde mij aan. Met de snelheid van een broodmachine poetste ik mijn tanden, schoot in mijn jas en rende de straat op. Via het schoolsteegje liep ik het schoolplein op. Een rode bal rolde voor mijn voeten. Ben, dacht ik, schopte en rende erachteraan. Opeens botste ik tegen iemand op. Met mijn achterhoofd op de tegels zag ik dat het André was, twee koppen groter en twee klassen hoger. Hij schopte in mijn zij en drukte met zijn modderlaars de lucht uit mijn longen.

‘Mijn vader zegt dat wij meer huur moeten gaan betalen aan jouw moeder, “dat kutwief van daarboven”’ beet hij mij toe. ‘Als ze het nog een keer doet, dan trek ik je kop eraf.’ Een dikke klodder spuug belandde op mijn voorhoofd. ‘En als je de klikspaan gaat uithangen, dan is het tijd.’

Met ingehouden tranen liep ik de kleine dorpsschool binnen. Waarom deed André zo tegen mij? De meester kwam met kleine snelle pasjes de klas binnengelopen.

‘Wees gegroet Maria, moeder van God,’ bad hij razendsnel, deelde tegelijkertijd de zwarte spellingsboekjes uit en opende ondertussen de luxaflex. Daglicht stroomde de klas binnen. ‘Amen.’

 

Ik schrik op. Mijn wollen jas is wit. Rillend probeer ik op te staan, maar de stad draait om mij heen. Te veel eindeloze nachten. Langzaam wordt de stad een winters stilleven. Ik klop het zwart terug op mijn jas. Het enige dat warm aanvoelt is mijn ribbenkast.

De enveloppe! De briefjes van honderd, de rouwkaart, het ontwerp, de foto van haar. Als een brief glijden mijn haast gevoelloze vingers tussen de knopen door van mijn jas. Hij zit er nog. Onder protest van mijn ribben strompel ik richting huis. Getamponneerde vlakken rondom iedere straatlantaarn. Ik hou vol.

De trap naar mijn appartement op de vierde verdieping is een zandberg. Binnen wieg ik duizelig heen en weer, een nuchtere dronkenlap, wolkenkrabber bij windkracht tien. Morgenvroeg ga ik terug naar het dorp, dat denk ik nog, net voordat ik ruggelings, neerstort op de bank. Morgenvroeg ga ik, tenminste, ik denk dat ik ga.

 

Op de plek waar mijn trotse legovesting had gestaan, stond nu een kantoorgebouw waar ik mijn kin op kon laten rusten. Iedere muur had zijn eigen kleur. Om de drie rijen was, om en om, een blauw steentje geplaatst. Alle lego had ze opgebruikt.

‘Mam?’ Geen antwoord. Aarzelend voelde ik aan de blokjes van het kantoorgebouw. Ik wilde een nieuw cowboyfort bouwen, of een legerbunker met een tank.

‘Wat ben je aan het doen!’ Geschrokken keek ik. ‘Kom, jij en ik gaan even wandelen.’ Ze droeg een vale spijkerbroek en een capuchontrui. Zouden we dit keer dan eindelijk eens samen naar het bos gaan? Ik sprong op en rende achter haar aan. Maar buiten liep ze, in plaats van rechts naar het ene bos, of links naar het andere bos, rechtdoor richting het dorpsplein. Waar gingen we heen? Achter haar aan slenterde ik de Kerkweg over. We passeerden het schoolsteegje en het plein, tot we alleen nog links omlaag of rechts verder omhoog konden. Net op het moment dat ik wilde zeggen dat ik mij niet zo lekker voelde en graag naar huis wilde, wees ze in de verte naar een van de karakteristieke oude huisjes van het dorp.

‘Dat vakwerkhuisje heb ik een paar maanden geleden gekocht van een ouwe vrouw. Haar hele leven heeft ze er gewoond. Van mij mocht ze er blijven zolang ze nog leefde. Maar afgelopen week is ze zomaar opeens overleden.’ De zwarte balkenstructuur van het witte huisje won aan scherpte. Op de stoep stond een container waar sterke mannen oude meubels in kieperden. ‘En weet je ze nu hebben gedaan?’ Mijn moeder, die haar pas inhield, schreeuwde om boven het gebonk uit te komen. ‘De wethouders hebben dit krot op de monumentenlijst gezet. Beschermde dorpsgezicht. Stelletje mongolen.’ Ik wilde vragen waarom we hier moesten gaan wonen, maar ze praatte gewoon door. ‘Een monument? Een verrotte puinhoop zal je bedoelen.’ Haar wenkbrauwen zakten in de herdershondstand. ‘Ik moet de boel restaureren, maar mag niks aan het uiterlijk veranderen. Weet je wat dat kost? En weet je wel hoe weinig waarde ik zo kan toevoegen? Niks. Nada. Nul.’ Ik keek omhoog, naar de zwevende vogels en had gewild dat ik een van hun was geweest. ‘Gewoon omdat ik van boven de rivieren ben,’ kankerde mijn moeder verder. ‘Ik zal ze het betaalt zetten, die schoften. Een beschermd dorpsgezicht dat op inzakken staat. Moet ik soms dankjewel zeggen?’

Ik dacht aan de tekeningen die ze mij een paar dagen geleden had laten zien. Een soort villa, met uitzicht over het dorp en een ovale betonconstructie als dak. Weer een knal in de container. Met mijn handen tegen mijn oren dook ik ineen.

‘Klaar?’ schreeuwde ze.

Uit de radio klonk muziek in het streekdialect dat ik niet goed verstond. De voorman zette hem zachter. ‘Bijna, mevrouw. Alleen de slaapkamers nog.’

‘En de fundering?’ Ze wees naar het gat onder het huis waar af en toe werkmannen met kruiwagens uit kwamen lopen.

‘Er is al één container met zand afgevoerd, mevrouw. Alles is slecht daar, maar we kunnen binnenkort voorzichtig beginnen met herstellen.’ Vanwaar we stonden konden we naar de verte kijken. De blauwe lucht hing als een omgekeerde zee boven de fabriekspijpen die ver weg achter de stad omhoogstaken. Helemaal onder in mijn blikveld doemde een witte voorkant van een vrachtwagen op, als een steeds groter wordende sneeuwbal die langzaam omhoog kroop. Het gevaarte kwam steeds dichterbij totdat de voorman mij opzij trok. Op een grote trailer achter de vrachtwagen stond een gele shovel. De chauffeur sprong uit zijn cabine, gaf mijn moeder een hand, klom op de aanhanger, reed het gele graafwagentje behendig achteruit en parkeerde het ding pal naast mijn moeder. De container galmde. De vrachtwagen draaide stationair. Het graafwagentje pruttelde. Mijn moeder trok een blauwe overal aan, zette een gele helm op en een stofbril.

‘Waarom doe je dat, mama?’ vroeg ik, maar ze had geen aandacht voor mij. De chauffeur overhandigde haar een paar papieren, die ze geërgerd in mijn handen duwde.

‘Ik bel je als alles klaar is,’ schreeuwde ze tegen de chauffeur. Daarna zette een stofkap op en manoeuvreerde behendig het wagentje langs ons richting het huis. Vanonder het huis kwamen werklui de stoep op rennen. De vrachtwagen reed weg. Daarna was het stil. De voorman liep nog achter haar aan, de reeds uitgegraven ruimte binnen, maar kwam hoofdschuddend weer naar buiten, pakte een blikje pils en ging aan de overkant van de straat, naast mij in de zon zitten.

‘Ja jong, ik hoop maar dat het goed gaat. Blijf maar dicht bij me.’ Hij sloeg zijn arm vaderlijk om mij heen. Ik keek ongerust naar het gat waardoor mijn moeder steeds met een grijper vol donker zand naar buiten kwam rijden. Na een half uur stak ze haar duim in de lucht. ‘We zitten helemaal onder het huis!’ schreeuwde ze.

Ik ging staan. ‘Mama, zullen we …,’ maar ze was alweer verdwenen. Gelaten ging ik weer zitten. Gespannen keek de voorman naar het zwarte gat. Met een volgende lading zand kwam ze naar buiten. De minuten daarna zag ik haar nog een paar keer naar binnen en naar buiten rijden. Ik zwaaide, maar ze zag mij niet. Zand in de container storten en daarna direct weer naar binnen. Zand in de container, weer naar binnen. Zand naar buiten, weer naar binnen. Plotseling kraakte het vakwerkhuisje een paar lange seconden. Daarna een korte stilte, gevolgd door een doffe knal. De voorman dook boven op mij.

Alles was stof. Mijn hart gierde. Ik probeerde mijn hartslagen te tellen, maar raakte de tel kwijt.

‘Gaat het, jong,’ vroeg de voorman hoestend. Snikkend gaf ik onhoorbaar antwoord. Mannenstemmen raspten. Ik probeerde met mijn handen boven mijn ogen tevergeefs het wagentje van mijn moeder te ontdekken. Ik voelde druppels water. Het stof ging liggen.

‘Waar ben je, mam? Mám!’ Een man spoot water over de plek waar het vakwerkhuisje zonet nog kreunend had gestaan. Opeens zag ik een gele grijper vol zand naar buiten steken. Iedereen schreeuwde. De mannen renden er met hun scheppen op af en vielen het puin aan. De shovel werd zichtbaar. De scheppen kletterden op de straat, met de hand verwijderden ze de laatste brokstukken. Een handschoen. Een arm. En nog één. Daarna het gehelmde hoofd van mijn moeder. Op een brancard van zes paar handen werd ze kaarsrecht, decimeter voor decimeter, tussen het puin uitgetrokken. Haar arm bewoog. Ze werd voor mij neergezet en bleef staan. ‘Mama!’ Huilend hoestte ik. Ze klopte de voorman op zijn schouder en trok de papieren, die ik al die tijd had vastgeklemd, uit mijn handen en gaf ze met een grijns aan de voorman.

‘Regel jij de rest?’ Ze trok de oranje rits van haar blauwe overal naar beneden. ‘En geef de gemeente maar door dat ik het dorpsgezicht met alle plezier in ere zal verfraaien met een mooie villa.’ Daarna drukte ze het blauwe pak, de helm, de lasbril en de stofkap in zijn grijze handen en liep weg. Ik liep achter haar aan. Met moeite wist ik haar bij te houden. Van opzij keek ik naar haar op. Ze keek voldaan, ondanks het vuil dat vastgekoekt zat aan haar haren en haar gezicht.